Op basis en middelbare scholen is er steeds meer aandacht voor kinderen die hoogbegaafd zijn. Plusklasjes, Kangaroeën, Zon-materialen; de bollebozen onder ons kunnen hun lol op. Zij krijgen speciale aandacht om te zorgen dat zij voldoende begeleid worden in het basis- en voortgezet onderwijs. Maar hoe zit dat daarna, in het Hoger Onderwijs? Ik hoor je denken, maar hoogbegaafde jongeren gaan toch gewoon naar de universiteit? Desnoods een dubbele studie volgen. Daar worden ze toch meer dan voldoende uitgedaagd en begeleid? De praktijk wijst helaas anders uit.
Wanneer men het heeft over hoogbegaafdheid wordt er vaak alleen gedacht aan een hoog IQ, oftewel boven de 130. Maar hoogbegaafden zijn niet alleen cognitief sterk. Zij kenmerken zich bijvoorbeeld ook door een rijkgeschakeerde emotionele binnenwereld, hun creativiteit en behoefte aan autonomie.
“Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens. Intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren.” (Kooijman, 2008).
Ongeveer 2,5 procent van alle mensen in Nederland is hoogbegaafd. Op hogescholen en universiteiten ligt het percentage hoogbegaafden hoger: naar schatting heeft zo ongeveer 10% van de studenten een IQ van 130 of hoger. Maar de kans op uitval van hoogbegaafden in het Hoger Onderwijs is ondanks hun grote cognitieve capaciteiten wel degelijk aanwezig.
Er zijn meerdere redenen die kunnen bijdragen aan het vroegtijdig staken van de studie door hoogbegaafden. Hieronder worden 8 veelvoorkomende redenen besproken.
De meest voor de hand liggende oorzaak van uitval van hoogbegaafden in het hoger onderwijs, is motivatieproblemen. De studiestof is te makkelijk, het studietempo gaat te traag, of ze hebben gewoonweg zoveel uitlopende interesses dat ze snel verveeld raken als ze maar met één onderwerp bezig zijn.
Een ander minder bekend probleem is dat er een groot gat tussen de begeleiding op de middelbare school en de hogeschool/universiteit zit. Waar leerlingen op de middelbare school met een eigen mentor nog goed worden gestuurd en begeleid naar het behalen van hun diploma, wordt er op de hogeschool of universiteit van studenten verwacht dat zij zelfstandig aan de slag gaan met studiestof. Dit is voor elke 1e jaars student al even wennen, maar voor hoogbegaafden een extra uitdaging. Dit komt omdat zij op de basisschool en middelbare school nooit echt iets hebben hoeven leren en veelal op begrip hun cijfers hebben behaald. Hierdoor kan het zijn dat zij onvoldoende studievaardigheden ontwikkeld om zelfstandig met de studiestof aan de slag te gaan. Ook gebrekkig time-management – plannen & organiseren van eigen tijd – kan hen parten spelen. Hierbij kunnen zij te optimistisch denken en ook weerstand hebben tegen het ineens wel hard moeten werken.
Wat ook tot uitval kan leiden, is het reguliere aanbod van de studiestof. Hoogbegaafden verwerken informatie top-down en zijn sterk visueel ingesteld. Dit betekent dat zij allereerst het algehele systeem van informatie willen overzien, waarna zij de deel-stukjes in dit algehele betekenisvolle systeem goed kunnen plaatsen en begrijpen. Het reguliere onderwijs is alleen bottom-up en talig ingericht. De informatie wordt in kleine behapbare stukken aangeboden, waarbij studenten langzaam naar het geheel van informatie toewerken. Voor hoogbegaafden is deze manier van informatie verwerken niet logisch, onoverzichtelijk en betekenisloos. Het is natuurlijk enorm frustrerend als het je maar niet lukt om losstaande – voor jou betekenisloze – studiestof te onthouden en moeten reproduceren. Dan komt de twijfel om de hoek “ik was toch juist slim, waarom kan ik dit nou niet?” Het zelfbeeld kan hiermee tijdens het eerste studiejaar een flinke knauw oplopen.
Hoogbegaafden zijn daarnaast ook perfectionistisch ingesteld. Hierdoor kunnen ze maar blijven doorgaan in het verbeteren en finetunen van een opdracht, of verzeild raken in maar steeds meer informatie willen verzamelen alvorens ze aan een opdracht starten. Een scriptie schrijven kan daardoor een ware uitdaging zijn, en het studeren voor tentamens kan hierdoor tot stress en spanning leiden. Want waar houdt het op met informatie vergaren? Er is altijd wel nog meer nieuws te ontdekken, dat allemaal begrepen kan worden.
Het perfectionisme kan ertoe leiden dat een lager zelfbeeld ontstaat, dat gepaard gaat met faalangst. Bang zijn dat ze het niet goed genoeg doen, dat ze fouten maken, dat ze het verknallen. Hierbij kunnen zij alleen iets verknallen als zij daadwerkelijk ook geleerd hebben en toch een minder hoog cijfer (een 8 i.p.v. een 10) halen dan de verwachting is. Niet leren en net “goed genoeg” een 6 halen is een veiligere optie, waarbij geen angstgevoelens worden opgeroepen. Op de basisschool en middelbare school komen hoogbegaafden hiermee nog weg, maar op de hogeschool of universiteit is ‘niet leren’ vaak geen optie meer. Het leren en tentamens maken kan daarmee een behoorlijk stressvolle aangelegenheid worden met vermijdingsgedrag tot gevolg.
Ook kunnen hoogbegaafden juist last hebben van succesangst. Bij succesangst ben je juist bang dat je het beter doet dan een ander, dat je succes hebt. De angst is dan om té competent of succesvol in de ogen van anderen te zijn, en daardoor door vrienden of studiegenoten afgewezen te worden. Zoveel meer succes hebben, betekent namelijk dat je jezelf buiten de groep plaatst, en anderen die het minder goed doen hierdoor wellicht teleurstelt.
Zowel succes- als faalangst kan zichtbaar worden in uitstelgedrag, onderpresteren, vermijdingsgedrag of zelfs zelfsabotage. De hoogbegaafde houdt zich bewust “kleiner” dan hij werkelijk aankan. Deze strategie zorgt ervoor dat hoogbegaafden veelal onder hun niveau presteren.
Bij hoogbegaafdheid wordt er meestal alleen gedacht aan hoge intelligentie, maar het is meer dan dat. Het waarnemen van hoogbegaafden wordt getypeerd als ‘hooggevoelig’. De zintuigen nemen veel prikkels waar en zij nemen die prikkels ook eerder waar. Omdat hoogbegaafden veelal rationeel zijn ingesteld, houden zij weinig rekening met dit emotionele deel van zichzelf. Op termijn kan dit dan tot overprikkeling leiden.
Voor hoogbegaafden kan de aansluiting met anderen ook een uitdaging zijn. Vanaf jonge leeftijd wordt de communicatie en interactie met leeftijdsgenoten als lastig ervaren, wat een bron van onzekerheid en twijfel met zich meebrengt. Andere humor en interesses hebben of moeite hebben met de betekenisloze “social talk” zijn dingen waar zij tegen aanlopen. Ook hoge verwachtingen die aan zichzelf en veelal ook aan andere worden gesteld, kan ervoor zorgen dat ze maar weinig peers om zich heen hebben. Dit kan een gevoel van eenzaamheid met zich meebrengen. Gedachten als “ik ben anders”, “ik begrijp de wereld niet”, “ik word hier niet begrepen”, “ze nemen mij niet serieus, “waarom kan ik dit niet”, en “ik voel me hier niet thuis” kan leiden tot somberheid en staken van de studie.
Betere begeleiding van de kwetsbare groep hoog getalenteerde studenten is dus erg belangrijk om uitval in het Hoger Onderwijs te voorkomen. Vanaf het najaar 2019 is er daarom een speciaal landelijk netwerk Hoogbegaafden Hoger Onderwijs (HB-HO) opgezet, dat Hogescholen en Universiteiten gaat informeren over het belang van toegespitste begeleiding. De pioniers in het ontwikkelen van speciale begeleiding van hoogbegaafden studenten zijn:
Gaat het studeren niet zo lekker of overweeg je met jouw studie te stoppen? Het is belangrijk om uit te zoeken wat jouw unieke persoonlijke kenmerken en jouw talenten zijn. Ga na wat voor rol hoogbegaafdheid hierbij speelt. Waar loop je tegenaan en wat gaat wel al goed. Maak hierbij gebruik van de volgende uitdagingenlijst.
En pak je uitstel- of vermijdingsgedrag aan:
Wil je meer weten over hoogbegaafdheid? Of ben je op zoek naar lotgenotencontact dan zijn er verschillende netwerken die zich bezig houden met hoogbegaafdheid.
Vanaf najaar 2019 is er een Landelijk Netwerk Hoogbegaafdheid Hoger Onderwijs (HB-HO) gestart, dat zich inzet voor meer informatie en begeleiding van hb-ers in het Hoger Onderwijs.
Daarnaast is er een Instituut Hoogbegaafdheid Volwassenen (IHBV) met heel veel informatie. Dit instituut kent ook een speciaal IHBV Jongeren Netwerk waarbij je je kunt aansluiten.
Vind je zoveel interessant, maar kan je maar niet 1 ding kiezen? Of heb je nog niet echt een specifieke studie gevonden die jouw hart heeft veroverd? Herken je je in de term “kiezen, is verliezen”. Of heb je eerder een studie gekozen, maar ben je afgehaakt omdat de studie je totaal niet motiveerde? Psychologisch adviesbureau NoBlend helpt je graag verder. Interesse? Meld je dan aan voor de Studie Talent Analyse. Of neem contact op via 010 737 03 07 of info@noblend.nl.
SLIM subsidie voor het MKB – Leven Lang Leren De overheid heeft sinds 2020 een nieuwe stimuleringsregeling leren en ontwikkelen (SLIM subsidie) ingevoerd voor de
Jongerencoach: “studiekeuzeadvies verkleint drempel om aan mentaal welzijn te werken.” De stap naar een psycholoog en jongerencoach is voor veel scholieren en studenten eentje die
Studie kiezen? Tackle de 7 Beren op de weg! Stel je weet in grote lijnen wel wat je leuk vindt en je hebt een paar
© 2019 Noblend